میخک

    گل ميخك گسترش وسيعي در سطح جهان دارد، و استفاده از آن به عهد باستان بر مي گردد. يونانيان و روميان قديم آشنايي كافي با اين گل داشتند و حلقه هاي بافته شده از گل ميخك تاج سر قهرمانان ورزشي را تشكيل مي داد. نام Dianthus توسط تئوفراستوس فيلسوف نام آشناي يوناني در 300 سال قبل از ميلاد با تركيب دو كلمه Dios (به معني خدا) و anthus ( به معني گل) معرفي شده است. سپس لينه نام علمي Dianthus caryophyllus را براي اين گل انتخاب كرد. دالمايس (Dalmais) گلكار فرانسوي اولين ميخك با گل دهي ممتد را در سواحل مديترانه اي ريويرا (Riviera) اصلاح و توليد كرد. شدت نور و ساير شرايط محيطي در اين منطقه براي توليد ميخك ايده آل است. در حال حاضر نيز كشت و توليد ميخك در اين مناطق ادامه دارد. در سال 1938 ويليام سيم (William sim) يك رقم جديدي را معرفي كرد كه بعد از مرگش به احترام وي به همين نام نامگذاري گرديد. برخي از متخصصين ميخك ويليام سيم را بعنوان بهترين رقم معرفي شده تا به امروز مي دانند. واريانتاها و اسپورتهاي جديدي از اين رقم هر ساله در دنيا عرضه مي شود.

     ارقام زياد ديگري هر ساله در دنيا اصلاح مي شوند. دامنه رنگ در گلهاي ميخك وسيع است. تنها گلهاي آبي، سبز و سياه در ميخك بطور طبيعي ديده نشده است. محبوبترين رنگ گلها عبارتند از : قرمز، صورتي و سفيد. ارقامي با گلهاي داراي سايه هاي از رنگ قرمز و صورتي نيز وجود دارند. رنگهاي دلخواه را مي توان با رنگ كردن گلهاي سفيد رنگ ايجاد كرد. عطر خاص گل ميخك و عمر گلداني (Vase life) طولاني، از ديگر ويژگيهاي متمايز اين گل در مقايسه با ساير گلها مي باشد.

     تا دهه 1980 توليد گل بيشتر به كشورهاي مصرف كننده اصلي مثل ايالات متحده، ژاپن و آلمان محدود   مي شد، ولي بتدرج كشت و كار اين گل در كشورهايي كه هزينه توليد در آن پايين تر بود شروع شد.   بطوريكه در حال حاضر عمده ترين كشورهاي توليدكننده ميخك عبارتند از: كلمبيا، فلسطين اشغالي، كنيا و اسپانيا. ميخكهاي توليدي در اين كشورها به سمت كشورها و مناطق شمالي تر حمل مي شوند. بطوريكه قسمت اعظم ميخكهاي مورد نياز بخش هاي شمالي آمريكا وارداتي هستند.

 منشاء ميخك

    جنس Dianthus با حدود 300 گونه يكساله، دوساله و چندساله بومي نواحي مديترانه اي، جنوب اروپا تا آسياي مركزي است. سه گونه از اين جنس در گلكاري اهميت زيادي دارد. گونه D.caryophyllus بعنوان ميخك استاندارد در توليد گلهاي شاخه اي استفاده مي شود. گونه D.carthusianorum به ارتفاع حدود 60سانتيمتر بعنوان گياه گلداني استفاده مي شود. گونه D.barbatus با گلهاي ريز خوشه اي بعنوان گل شاخه اي و باغي مورد استفاده قرار مي گيرد. براي توليد گلهاي شاخه اي از گونه اول و سوم بيشتر استفاده مي شود، و در حال حاضر بيشتر ارقام تجاري ميخك مربوط به اين دو گونه هستند.

انتخاب رقم و ازدياد

    در حال حاضر هزاران رقم ميخك در سطح جهان اصلاح و عرضه شده اند، برخي از آنها به شرايط خاص محيطي سازگار هستند. تمام ارقام مورد استفاده جهت توليد گلهاي بريدني گلخانه اي به دو صورت استاندارد و يا اسپري پرورش داده مي شوند. در ارقام استاندارد هدف توليد تك گلهاي درشت مي باشد در صورتيكه در ارقام اسپري گلهاي خوشه اي مجتمع در كنار هم توليد مي شوند. ارقام استاندارد بطور ژنتيكي قدرت توليد گلهاي درشتر و بزرگتري دارند ولي ارقام اسپري بيشتر براي توليد گلهاي خوشه اي و مجتمع مناسب هستند.

     از ارقام معروف گلخانه اي ميخك سري سيم (Sim) را مي توان نام برد مثل سويت ويليام و ويليام سيم. بسياري از اين ارقام هر ساله وارد شده و مورد كشت و كار قرار مي گيرند ولي هنوز متاسفانه كسي اقدام به توليد انبوه ارقام عاري از ويروس در داخل كشور نكرده است، و اين يكي از چالشهاي بزرگ در گسترش و توليد اين گل به شمار مي رود.

     در ازدياد ميخك مهمترين موضوع انتخاب و نگهداري گياهان مادري براي تهيه قلمه است. براي انجام اينكار انتخاب و مهيا كردن محيطي بهداشتي و كنترل شده جهت گرفتن قلمه هاي سالم و عاري از ويروس بسيار مهم است چون ميخك يكي از گلهايي است كه ميزبان بسياري از ويروسها و قارچها است و آلودگي آن باعث كاهش شديد كيفيت و عملكرد مي گردد. لذا براي اكثر توليدكنندگان ميخك هاي بريدني صرف مي كند كه قلمه هاي سالم و آماده را از توليد كنندگان معتبر تهيه بكنند. در صورت اقدام به نگهداري گياهان مادري و ازدياد، روش كار به ترتيب ذيل است:

 كاشت و استقرار گياهان مادري

     محلي كه براي كاشت گياهان مادري در نظر گرفته مي شود بايد تميز، مراقبت شده و عاري از آفات و بيماريها بوده و بهتر است از گلخانه توليد ميخك هاي بريدني دور و يا جدا باشد. قلمه هاي سالم از توليد كنندگان شناخته شده خريداري شده و در محل مورد نظر كاشته مي شوند. براي كاهش ميزان توليد گل و همچنين افزايش شاخه دهي در گياهان مادري شرايط روز كوتاهي اعمال مي شود. در اين شرايط تعداد شاخه ها براي گرفتن قلمه زياد شده و ريشه دهي قلمه ها نيز در مقايسه با شرايط روز بلندي افزايش مي يابد، هر چند كه در طول ريشه دهي قلمه ها در بستر روز بلندي ريشه زايي خوب را موجب مي شود. براي اكثر ارقام ميخك طول روز بحراني 13 ساعت است يعني روشنايي بالاي 13 ساعت روز بلندي و كمتر از آن روز كوتاهي محسوب   مي شود.

 تهيه قلمه ها

     قلمه ها با 4 تا 5 گره از گياهان مادري تهيه مي شوند. براي جلوگيري از انتشار بيماريها، قلمه ها از گياهان مادري بوسيله شكستن و جدا كردن گرفته مي شوند و از چاقو يا قيچي استفاده نمي شود. در صورتيكه قرار است قلمه ها به مناطق دور حمل شوند، در اين صورت بصورت ريشه دار يا بدون ريشه در داخل جعبه هاي با پوشش پلي اتيلن منفذدار قرار داده مي شوند. قلمه ها را مي توان بمدت چندين هفته در دماي صفر درجه سانتيگراد انبار كرد. محيط قلمه ها بايد خشك باشد چون در صورت مرطوب بودن امكان شيوع آلودگي در آنها وجود دارد.

     توجه به تميز و بهداشتي بودن محيط ريشه زايي قلمه ها خيلي مهم است چون تاثير مستقيمي در توليد قلمه هاي قوي و سالم دارد. براساس ميزان دماي بستر و رقم، ريشه زايي در عرض 2 تا 4 هفته انجام مي گيرد. در دماي 15  درجه سانتيگراد بستر، ريشه زايي در 3 هفته و در دماي 20 درجه سانتيگراد در 2 هفته اتفاق مي افتد. استفاده از هورمونهاي ريشه زايي مثل NAA بصورت پودر كمك موثري در افزايش تعداد قلمه هاي ريشه دار شده مي باشد. نور كامل و رطوبت محيطي بالا نقش مهمي در موفقيت و ريشه زايي سريع قلمه ها دارد.

 تهيه بستر و كاشت گياهان

     بسترهاي كشت در گلخانه بصورت بسترهاي زميني و يا بسترهاي مرتفع انتخاب مي شوند. بسترهاي مرتفع نسبت به بسترهاي زميني ارجح تر هستند بدليل اينكه كنترل آفات و بيماريها و زهكشي در آن راحتتر است. از طرف ديگر تركيب بستر كاشت بايد طوري باشد تا تخلخل و زهكشي مناسب را فراهم بكند، براي اينكار ميتوان اقدام به افزودن پيت اسفاگنوم كرد، هر چند در طول زمان پيت پوسيده و از ميزان تخلخل بستر كاسته مي شود. براي ايجاد خلل و خرج مطمئن تر استفاده از سنگريزه، شن درشت، پرليت، خرده سفال و يا غيره ضروري است. در اين شرايط تعداد دفعات آبياري زياد خواهد شد.

     قبل از كاشت گندزدايي بستر كاشت از وظايف مهم پرورش دهنده مي باشد، گندزدايي بستر با استفاده از متيل برومايد يا كلروپكرين و يا با استفاده از بخار آب انجام پذير است. ولي با توجه به اينكه ميخك به سميت ناشي از برومايد حساس است بهتر است در درجه اول از روشهاي موثر ديگر استفاده كرد، در غير اين صورت بستر بايد داراي تخلخل كافي جهت تخليه و خروج سريع گاز بعد از زمان گندزدايي، داشته باشد. در صورت استفاده از بخار آب، بخار سرد (بخار هوادار) نسبت به بخار داغ ترجيح داده مي شود تا ميكروارگانيسم هاي مفيد در بستر حفظ شده و از تجزيه تركيبات مفيد و توليد نمكهاي مضر جلوگيري بعمل آيد.

     تاريخ كاشت قلمه ها در بستر كاشت بستگي به تقاضاي بازار دارد و برنامه ريزي بايد بصورتي باشد تا بيشترين توليد در زمان اوج تقاضاي بازار باشد. براي توليد محصول در اواخر اسفند قلمه ها بايد در تابستان كاشته شوند. ارقام استاندارد ميخك تا دو سال پرورش مي يابند ولي انواع اسپري يكساله كاشته شوند و بعد با گياهان جديد جايگزين مي شوند. در زمان كاشت قلمه ها بايد دقت كرد عمق كاشت قلمه ها به اندازه عمق آنها در بستر ريشه زايي باشد حتي قلمه هايي كه كمي سطحي تر نيز كاشته مي شوند سريعتر مستقر شده و به پوسيدگي ناشي از Rhizoctonia مقاومتر هستند. در اين حال اگر 25 درصد قلمه ها بعد از اولين آبياري بيافتند، معلوم مي شود كه در عمق مناسب كاشته شده اند.

     فاصله و تراكم گياهان بسته به رقم، ميزان نور و زمان كاشت انتخاب مي شود. در توليد يك ساله تراكم كاشت بالاست و فاصله كاشت 15*10 سانتيمتر انتخاب مي شود. در صورتيكه در محصول دوساله فاصله كاشت 20*15 و يا 15*15 انتخاب مي گردد.

     ميخك داراي ساقه هاي نرم و شكننده اي است و اگر قيم استفاده نشود ساقه هاي براحتي خم شده و ممكن است زير سنگيني گل بشكنند به اين خاطر استفاده از قيمهاي سيمي در گلخانه هاي ميخك رايج است. اولين لايه شبكه سيمي در زمان كاشت قلمه ها در روي بستر قرار داده مي شوند و بعنوان نشانگر براي كاشت قلمه ها استفاده مي شود، سپس باندازه 10 سانتيمتر بالا آورده مي شود.

     لايه هاي بعدي قيم شبكه اي با فاصله 10 سانتيمتر از لايه هاي پاييني قرار داده مي شوند. د رمحصول يكساله بسته به اندازه بوته و سرعت رشد آن از حدود 4 لايه و در محصول دو ساله از 6 لايه شبكه استفاده مي شود. حفظ و نگهداري ساقه ها در لابلاي قيم شبكه اي نيازمند صرف كار است.

ـ سربرداري و هرس ميخك

     سربرداري و هرس ميخك به منظور تنظيم و كنترل زمان گلدهي و افزايش كيفيت گلهاي توليدي انجام مي شود. ارقام اسپري بدون سربرداري توليد شاخه هاي جانبي مي كنند و كمتر سربرداري مي شوند، در صورتيكه ارقام استاندارد براحتي توليد شاخه هاي جانبي نمي كنند و نيازمند سربرداري هستند. براي جلوگيري از انتقال بيماريها، عمل سربرداري با دست انجام مي گيرد.

     چهار روش سربرداري در ميخك هاي استاندارد وجود دارد:

1ـ سربرداري منفرد

     بعد از 3 تا 4 هفته از زمان كاشت قلمه ها، عمل سربرداري با قطع بخش انتهايي شاخه اصلي انجام مي شود، كه در اين حالت 4 تا 5 شاخه جانبي توليد خواهد شد. د رگياهان حاشيه رديفها كه از نور بيشتري برخوردار هستند تعداد چهار شاخه جانبي و در گياهان داخل رديفها سه شاخه جانبي نگهداري شده و بقيه هرس مي شوند. نگهداري تعداد زياد شاخه جانبي با اينكه بر عملكرد محصول مي افزايد ولي از كيفيت گلهاي توليدي مي كاهد. روش سربرداري منفرد گلدهي سريع را موجب مي شود ولي در اين حالت گياهان همه در يك زمان به گل     مي نشينند.

2ـ سربرداري با قطع شاخه

     در اين روش عمل سربرداري مثل روش قبلي انجام ميشود تا شاخه هاي جانبي توليد شوند، بعد از حدود 7 ـ 5 هفته كه شاخه هاي جانبي به طول مناسب مي رسند، اندازه شاخه هاي جانبي با هرس به نصف تقليل مي يابد. در اين روش با اينكه عملكرد در برداشت اول كم مي شود، ولي يكنواختي توليد در طول سال افزايش مي يابد.

3ـ سربرداري دوگانه

     از اين روش كمتر استفاده مي شود چون عملكرد در يك زمان خيلي بالا مي رود و همچنين مشكل توليد شاخه هاي ضعيف بعد از برداشت وجود خواهد داشت. براي انجام اين نوع سربرداري حدود 5 هفته بعد از سربرداري اول كه اندازه شاخه هاي جانبي به 13ـ10 سانتيمتر مي رسد، سربرداري دوم بر روي اين شاخه ها بعمل مي آيد.

4ـ سربرداري منفرد همراه با سرزني

     شبيه روش قبلي است و تنها فرق آن اين است كه در سربرداري دوم تنها قسمت خيلي كمي از انتهاي شاخه برداشت مي شود. در مورد شاخه هاي بزرگتر اين عمل بمدت دو ماه انجام مي گيرد. اين روش توليد محصول را در يك مزرعه بزرگ يكنواخت تر مي كند.

     در صورتيكه در فصل تابستان حفظ دماي گلخانه در حد بهينه مشكل و يا اقتصادي نباشد، در اين حالت تمام گياهان در ارتفاع 25 تا 30 سانتيمتري سرزني شده و يا به تدريج هرس مي شوند، تا از توليد محصول ناخواسته در تابستان جلوگيري شود و گياهان براي توليد بالا در دوره بعدي آماده شوند.

ـ حذف جوانه ها

     توليد گلها در ميخك با توجه به رقم و نوع هرس و تربيت مي تواند به دو صورت اسپري و يا استاندارد انجام گيرد. در انواع استاندارد جوانه هاي جانبي تا گره ششم در زير گل حذف مي شوند تا گل انتهايي به اندازه كافي بزرگ و مرغوب گردد. عمل حذف جوانه ها زماني آغاز مي شد كه جوانه ها براحتي قابل حذف كردن باشند، هر چند اين كار سنگيني در پرورش ميخكهاي استاندارد است، ولي انجام آن لازم و ضروري است. در انواع اسپري، جوانه انتهايي حذف مي شود تا گلهاي جانبي يكنواختر شوند. حذف جوانه انتهايي براي به گل نشستن جوانه هاي جانبي، در انواع استاندارد ميخك نيز انجام پذير است. حذف جوانه انتهايي با گل دار شدن همزمان جوانه هاي جانبي، باعث عملكرد بالا و توليد يكنواختتر خواهد شد ولي در عوض از كيفيت و اندازه گلها كاسته خواهد شد.

ـ آبياري

     آبياري سطحي بيشتر از ساير روشهاي آبياري در گلخانه هاي ميخك توسعه پيدا كرده است. هر چند كه از روشهاي ديگر آبياري مثل آبياري قطره اي، باراني و فارويي نيز به ميزان زيادي استفاده مي شود. مناسبترين رطوبت تانسيومتري در اطراف ريشه ها براي ميخك بين 300 تا 500 سانتيمتر است. تحت شرايط نوري پايين رطوبت تانسيومتري كمتر از 300 سانتيمتر باعث توليد رشدي نرم و طويل خواهد شد. در اين شرايط كاهش ميزان آبياري تا حدي كه گياهان تقريباً به حد پژمردگي برسند، بر ميزان استحكام و قدرت ساقه ها خواهد افزود. زمانيكه گلها در حال تشكيل و نمو هستند آبياري منظم جهت افزايش اندازه و رنگ گلها و همچنين افزايش طول عمر آنها بعد برداشت لازم و ضروري است.

ـ تغذيه

     در تغذيه ميخك مواردي كه بايد مدنظر گرفته شوند عبارتند از: نوع كود مصرفي، مقدار آن، شرايط گلخانه از لحاظ مقدار نور، دما و مرحله رشد گياه، مقدار كود مصرفي براساس ميزان بهينه عنصر مورد نظر در خاك با رعايت مقدار هدر رفت آن محاسبه خواهد شد. مناسبترين مقدار ازت در خاك براي توليد ميخك 40 ـ 25 پي پي ام است و در اين ميان كودهاي نيتراته نسبت به انواع آمونيومي ترجيح داده مي شود. مخصوصاً در شرايط كم نور و سرد زمستان استفاده از كودهاي آمونيومي به خاطر ايجاد رشد نرم پيشنهاد نمي گردد. از تجمع ازت زياد در خاك بايد جلوگيري كرد چون باعث رشد ضعيف شاخه ها خواهد شد.

     مناسبترين ميزان پتاسيم خاك نيز بين 25 تا 40 پي پي ام انتخاب مي شود. پتاسيم پايين موجب كاهش رشد، عملكرد، طول ساقه و عمر بعدازبرداشت محصول خواهد شد. بافت مردگي انتهايي كاسبرگ نيز مربوط به كمبود پتاسيم در گياه است.

     مقدار بهينه فسفر در خاك بين 5 تا 10 پي پي ام است و كمبود آن باعث كاهش رشد خواهد شد. فسفر معمولاً بصورت كودهاي سوپر فسفات يا سوپر فسفات ترپل به خاك اضافه مي شود.

     كمبود بر نيز مي تواند موجب عارضه هايي در گل ميخك گردد. از جمله اينها مي توان به شكافتگي كاسبرگ و سقط جوانه گل اشاره كرد. كاهش ميزان بر برگ از حد مناسب (كمتر از 20 تا 25 پي پي ام) موجب توليد ميانگره هاي كوتاه، جوانه هاي گل چروكيده و كوچك خواهد شد. كمبود در گلخانه هايي كه در آنها از دي اكسيدكربن تزريقي استفاده مي شود و يا گلخانه هايي كه نوسانات نوري در آنها زياد است، بيشتر ديده مي شود. علائم كمبود بر در برگها بصورت حاشيه هاي نكروز شده آشكار مي شود.

     پاستوريزه كردن با بخار گرم به مدت طولاني، شرايط اسيدي (PH كمتر از 5/5) و همچنين زهكشي ضعيف از عوامل ايجاد كننده سميت منگنز به شمار مي روند. در اين شرايط رشد و عملكرد محصول كم شده، برگها چروك خورده و سوختگي ارغواني در نوك برگهاي پايين پديدار مي شود. استفاده از بخار آب نيمه گرم، افزايش PH خاك و افزودن كلات آهن از ميزان سميت منگنز خواهد كاست.

     بايد توجه كرد ميزان نمكهاي محلول در خاك از حد مناسب تجاوز نكند چون شوري و نمك بالا از عملكرد، وزن تازه گلها و كيفيت آنها خواهد كاست. مناسبترين EC  خاك براي ميخك به روش عصاره اشباع 5/2 ميلي موس در سانتيمتر برآورد شده است.

مقدار عناصر غذايي موجود در بافت براي توليد ميخكهاي با كيفيت برتر

(Dianthus caryophyllus)

شرايط محيطي پرورش

ـ دما

      با اينكه بين ارقام مختلف ميخك از لحاظ ميزان حساسيت به دما و نور اختلاف وجود دارد، ولي اكثر ارقام در شرايط دماي خنك و طول روزهاي بلند گل هاي مرغوبتري توليد مي كنند. بهترين دماي پيشنهادي براي ميخك ها جهت توليد گلهاي مرغوب ⁰C 10 در شب و ⁰C 13 تا ⁰C 16 درجه سانتيگراد در روز است. با وجوديكه گل انگيزي در دماهاي پايين (⁰C 5 ) تسريع مي شود ولي نمو گل از سرعت كمتري برخوردار است، بعنوان مثال زمان لازم از موقع گل انگيزي تا ظهور جوانه گل 40 روز در ⁰C 10 و  17 روز در ⁰C 20 است.

     در ⁰C 10 رشد و نمو جوانه گل و رسيدن آن به مرحله شكوفايي در عرض 100 روز و در دماي  ⁰C 20 در مدت  33  روز انجام مي گيرد. بايد توجه داشت افزايش دما به بيشتر از ⁰C 16 تاثير معكوسي در كيفيت گلها دارد.و باعث كم شدن قطر گلها مي شود. كاهش دما به زير دماي مطلوب كيفيت گل ها را افزايش داده اما عملكرد كاهش يافته، رشد كند شده و عارضه شكافتگي كاسبرگ افزايش مي يابد.دماهاي بالاي حد مطلوب بر عملكرد محصول افزوده ، دوره رشد و توليد را كم كرده و باعث توليد شاخه هاي ضعيف ، گل هاي كوچك شده و كيفيت ضعيف رنگ گل ها را موجب مي گردد.

ـ نور

          شدت و دوره نوري (فتوپريود) در گل انگيزي ميخك موثر است. زمانيكه شدت نور بالاست گل انگيزي سريعتر انجام مي گيرد و تعداد كمتري برگ بر روي ساقه ها تشكيل مي شود. در شرايط شدت نور پايين وضعيت بر عكس ميشود، گل انگيزي به تعويق افتاده و برتعداد برگ ها بر روي ساقه ها افزوده مي شود. حداقل شدت نور براي حفظ و تدوام رشد در ميخك  5 / 21 كيلو لوكس است. بين شدت نور و طول روز جهت گل آغازي اثر متقابل وجود دارد. در شدت نور كم 20 تا  30  روز بلند و در شدت نور بالا  7 تا  14  روز بلند براي تشكيل گل در ميخك نياز است. براي اينكه طول روز اثر لازم را در گل انگيزي داشته باشد بايد يك حداقل برگ بين 6 تا 8 برگ بر روي ساقه ها وجود داشته باشد. در روزهاي بلند از ميزان شاخه زايي گياهان كاسته ميشود، به اين خاطر لازم است گياهان مادري براي تهيه قلمه در روزهاي كوتاه پرورش يابند.

     تراكم كاشت در ميزان شدت نور دريافتي موثر است. در مناطق با شدت نور كم مي توان از نور مكمل استفاده كرد و يا تراكم گياهان را پايين آورد. در غير اينصورت از تعداد  شاخه هاي گل دار كاسته شده، كيفيت وزن تر و خشك گل ها نيز پايين مي آيد. در حال حاضردر گلخانه هاي تجاري ميخك بطور متناوب 21 روز، روزهاي بلند و 21 روز ، روزهاي عادي اعمال مي شود. در صورتيكه بعد از دوره 21 روزه روزهاي بلند ، روزهاي عادي با كمتر از 12 ساعت اعمال شود، در اين صورت ر